Ιερά Μονή Αγίου Πνεύματος

Βράχος Αγίου Πνεύματος

Ο βράχος του Αγίου Πνεύματος (παλαιότερα Στύλος) είναι από τους σπουδαιότερους, ιστορικότερους και ιερότερους βράχους των Αγίων Μετεώρων. Βρίσκεται στην καρδιά του ιερού χώρου και φιλοξενεί τα περισσότερα ασκητήρια και μονύδρια από κάθε άλλο βράχο.

Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι από αυτό τον βράχο ξεκίνησε την ασκητική του βιοτή στα Άγια Μετέωρα ο Όσιος Αθανάσιος ο Μετεωρίτης, ο ιδρυτής του κοινοβιακού αγιομετεωρίτικου μοναχισμού.

Στον βράχο του Αγίου Πνεύματος υπάρχουν τα εξής ασκητήρια και μονές:

          1. Ιερά Μονή Αγίου Πνεύματος - Ναός Ταξιαρχών

          2. Ιερό σπήλαιο Αγίου Γεωργίου του Μανδηλά

          3. ‘Πέτρα’ του Μετεώρου

          4. Μονύδρια της Παναγίας ‘παρά το Πηγάδιον’

                  α. Σπήλαιο του Αρχιμανδρίτη Μακαρίου 

                                                    (απροσδιόριστο τοπικώς)

                  β. Σπήλαιο του παπα-Νεοφύτου (απροσδιόριστο τοπικώς)

          5. Φυλακές –  Παναγία των Φυλακών ή Ογλάς

          6. Παλαιομονάστηρο – Σπήλαιο Οσίου Αθανασίου

Το μονύδριο του Αγίου Πνεύματος

Στην κορυφή του Αγ Πνεύματος

Ένας γιγαντόσωμος πανύψηλος βράχος με αρκετά φυσικά σπήλαια είναι ο αναφερόμενος στα παλαιά έγγραφα ως Στύλος Σταγών, σήμερα δε ως βράχος του Αγίου Πνεύματος. Στο μέσο περίπου του βράχου σχηματίζεται ένα οροπέδιο, μια κοιλάδα ολίγων στρεμμάτων. Εκεί υπάρχει, μέσα σε σπήλαιο, ο λαξευτός ναΐσκος των Ταξιαρχών, αφιερωθείς αργότερα στο Άγιον Πνεύμα.

Σύμφωνα με τον βίο του οσίου Αθανασίου του Μετεωρίτη, ο εν λόγω ναΐσκος, όταν πρωτανέβηκαν (περί το 1333/4) στον Στύλο Σταγών με τον Γέροντά του Γρηγόριο τον Στυλίτη, ήταν αφιερωμένος «εις όνομα των Ταξιαρχών». Εκεί έζησαν τα πρώτα μετεωρίτικα βιώματα, λατρεύοντας τον Θεό στον λαξευτό αυτόν ναό και στα γύρω σπήλαια.

Τέσσερες αιώνες αργότερα το μονύδριο αναφέρεται ως ναός του Αγίου Πνεύματος, άγνωστο για ποιό λόγο.

Από το μονοπάτι που ξεκινάει από την ανατολική πλευρά του βράχου με μισή ώρα ανοδική πορεία με πανέμορφη θέα φθάνει κανείς σήμερα στον μικρό ναό του Αγίου Πνεύματος, που βρίσκεται σε οροπέδιο του βράχου.

Ο λαξευτός αυτός ναΐσκος είναι μικρός και χαριτωμένος· έχει διαστάσεις μήκος 3,60 μ. και πλάτος 1,36 μ. ως την Ωραία Πύλη, ύψος δε 2 μ. Το ιερό βήμα έχει διαστάσεις μήκος 1,45 μ. και πλάτος 1 μ.

Η ιδιαιτερότητα του ναού είναι ότι η Αγία Τράπεζα, η Πρόθεση, το προσκυνητάρι, οι στύλοι που σχηματίζουν το τέμπλο και διαχωρίζουν το ιερό βήμα από τον κυρίως ναό, είναι όλα λαξευμένα με το χέρι από κάποιον παλαιό ποιμένα, όπως αναφέρεται στον βίο του οσίου Αθανασίου του Μετεωρίτη. Ο τάφος του κτίτορα είναι, επίσης, λαξευτός και βρίσκεται στα δεξιά μετά την είσοδο. Η λάρνακα έχει διαστάσεις 1,65 χ 0,85 μ. και ύψος 1 μ. από το δάπεδο. Πριν από την είσοδο του ναΐσκου αριστερά σώζονται οι δύο δεξαμενές με νερό.

Δύο ακόμη γραπτές μνείες περί του «Αγίου Στύλου Σταγών»  ευρίσκουμε σε κώδικες του Μεγάλου Μετεώρου. Αυτό εμφαίνεται από τα σχετικά σημειώματα:

Στον κώδικα υπ’ αριθ. 150 του Μεγάλου Μετεώρου, στο φ. 234v, το οποίο ο Ν. Βέης απέσπασε από την στάχωση, με γραφή του 14ου αιώνα διαβάζουμε: «† Αρχήν του Στύλου τα βιβλία· τα ήφερα εγώ ο παπάς Νίκανδρος τετραβάγγελον· Πραξαπόστολον· Μηναίον δ  μη­νῶν· Οκτωήχι, Στιχηράριον, Τυπικόν, Πατερικόν· Αναγνωστικόν· Τριώδιον, Εκλογάδιον· Μηναίον ϛ  μη­νῶν» (ΟΔ). Το ανωτέρω σημείωμα αποτελεί τεκμήριο οργανωμένης ασκητικής συνοδίας.

Στην γνωστή χαλκογραφία του μοναχού Παρθενίου του έτους 1782 ξεχωρίζουν επί του οροπεδίου η «μ(ονή) του Αγίου Πνεύματος», με αρκετά κτίσματα (ναό, κελλία, δέντρα). Πιο χαμηλά, στην ανατολική πλευρά του βράχου, ο καλλιτέχνης απεικονίζει εντός σπηλαίου το λεγόμενο Παλαιομονάστηρο. Στην άκρη του βράχου, αριστερά, αφήνει να διαφαίνεται εντός σπηλαίου το μονύδριο του Αγίου Γεωργίου του Μανδηλά, το οποίο βρίσκεται στην δυτική πλευρά του βράχου. Στην ΒΑ πλευρά, σε τριπλή σειρά κτισμάτων από τα ριζά του βράχου και εντός σχισμής, είναι σχεδιασμένη «η Παναγία των Φυλακών» (άνευ επιγραφής).

Ο Γάλλος αρχαιολόγος Léon Heuzey στα 1858 αναφέρει το μονύδριο του Αγίου Πνεύματος μεταξύ άλλων ένδεκα μετεωρίτικων μοναστηρίων και δηλοί ότι έλαβε γνώση περί αυτού από την εντόπια προφορική παράδοση.

Ο τάφος του κτίτορα 

Στα 1882 ο προηγούμενος Πολύκαρπος Ραμμίδης μας πληροφορεί ότι «Ο βράχος ούτος σύγκειται εκ δύο κορυφών, εφ’ ων ίστανται εμπεπηγμένοι οι σταυροί, εχουσών ύψος η μεν τριακοσίων, η δε τετρακοσίων πήχεων, εν τω μέσω δ’ αυτών των δύο, ούτως ειπείν λόφων υπάρχει οροπέδιον η κοιλάς εκ πέντε στρεμμάτων συγκειμένη ένθα είναι οικοδομημένος ο κύριος ναός επ’ ονόματι του Παναγίου Πνεύματος, διάφορα δένδρα, μία δεξαμενή και άλλα ερείπια, το δε ύψος αυτού κατά το μέρος της αναβάσεως είναι μόνον ογδοήκοντα πήχεων».

Από το 1994 ο ναΐσκος είναι μετόχι της ιεράς μονής Αγίας Τριάδος με την υπ' αριθ. 18/22.11.1994 πράξη του σεβασμιωτάτου μητροπολίτη Σταγών και Μετεώρων κ. Σεραφείμ και πανηγυρίζει στην φερώνυμη εορτή.