Βράχος της Δούπιανης: η κοιτίδα του μοναχισμού των Μετεώρων

Με αφορμή την σημερινή πανήγυρη του Ναού της Θεοτόκου της Ζωοδόχου Πηγής της Σκήτης της Δούπιανης στα Μετέωρα παραθέτουμε τα παρακάτω...

Η Σκήτη και η Μονή της Δούπιανης

Ο βράχος της Δούπιανης βρίσκεται νοτιοανατολικά της Ιεράς Μονής του Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά και νοτιοδυτικά του βράχου του Αγίου Πνεύματος. Το ύψος του βράχου από την βάση της νοτιοανατολικής πλευράς εγγίζει τα εκατό μέτρα, από δε την βόρεια τα εβδομήντα μέτρα.

Ο βράχος της Δούπιανης αποτελεί την κοιτίδα του αγιομετεωρίτικου μοναχισμού, καθώς σε αυτόν εντοπίζονται τα πρώτα ίχνη του στα τέλη του ΙΑ΄ ή στις αρχές του ΙΒ΄ αι­ώ­να. Οι πρώτοι ασκητές της περιοχής εγκαταστάθηκαν στις φυσικές οπές των βράχων και η σταδιακή αύξησή τους οδήγησε στην συγκρότηση της πρώτης γνωστής οργανωμένης σκήτης της περιοχής, την Σκήτη της Δούπιανης. Ο βράχος είναι κατάσπαρτος από ακητήρια, προσευχάδια και εγκλείστρες στις οπές του τμήματα και υπολείματα των οποίων σώζονται μέχρι τις μέρες μας.

Ο Όσιος Νείλος, διετέλεσε "πρώτος" της Σκήτης της Δούπιανης

Η Σκήτη της Δούπιανης λειτούργησε με κέντρο λατρείας τον ναό της Θεοτόκου της Ζωοδόχου Πηγής, που αποτελούσε και το «Κυριακό» η το «Πρωτάτο» της. Ο επικεφαλής της Σκήτης έφερε, μόνος αυτός, τον τίτλο του «πρώτου» και καθηγουμένου της Μονής της Θεοτόκου της Δούπιανης.

Ο ναός που σώζεται μέχρι σήμερα στους πρόποδες του βράχου είναι ορθογώνιος, μονόχωρος δρομικός και ξυλόστεγος και χρονολογείται στα τέλη, περίπου, του 12ου αιώνα. Οι τοιχογραφίες του ναού ανάγονται στις αρχές του 13ου αιώνα και από αυτές σώζεται ένα μέρος κυρίως στο Ιερό.

Επί του ίδιου βράχου σώζονται τμήματα ή υπολείματα των Ιερών Μονών Δούπιανης, Παντοκράτορος και Αγίου Δημητρίου.

Λεπτομέρεια από την λιθογραφία του Παρθενίου 

Η Ιερά Μονή Δούπιανης ήταν κτισμένη πάνω στην ανατολική πλευρά, εντός σπηλαίου του ομώνυμου βράχου. Η Ιερά Μονή της Δούπιανης απεικονίζεται στην γνωστή λιθογραφία του Παρθενίου με δένδρα, ναό, περίφραξη και άλλα κτίσματα. Στην νοτιοανατολική όψη του βράχου, “προς ρίζας” των βράχων, καθώς αναφέρει και το ‘Χρονικό των Μετεώρων’, είναι αποτυπωμένη ευμεγέθης η ιερά «Μ(ονή) της Δούπιανης», ενώ σε υπερκείμενα σπήλαια εμφαίνονται δύο μικρά μονύδρια-κελλία. Και σήμερα διακρίνονται επί των σπηλαιωδών οπών υπολείμματα δοκαριών και διάτρητες οπές παλαιών κτιρίων. Στην βόρεια πλευρά του βράχου ψηλά εικονίζεται η ιερά μονή Παντοκράτορος.

Το 1819 ο Γάλλος περιηγητής και ζωγράφος Louis Dupré (1789-1837) κατά την επίσκεψή του στους μετεωρικούς βράχους εμπνεύστηκε, σχεδίασε και τύπωσε σε δύο λιθογραφίες τα μοναστήρια των Μετεώρων. Στην πολύ γνωστή και έγχρωμη λιθογραφία του ‘‘Les Métèοres de Thessalie et le Pinde” εικονίζονται τα μοναστήρια Αγίας Μονής, Αγίου Νικολάου και Τιμίου Προδρόμου. Στον λίθο της Δούπιανης απεικονίζεται στο βόρειο μέρος η μονή Παντοκράτορος και στο ανατολικό η μονή της Δούπιανης.

Η Ιερά Μονή Παντοκράτορος

Στην βόρεια πλευρά του βράχου της Δούπιανης, σε ύψος τριάντα περίπου μέτρων, υπάρχει μία ευρύχωρη σπηλιά στην οποία βρίσκεται η Ιερά Μονή Παντοκράτορος. Σήμερα σώζεται ένα τμήμα του παλαιού πύργου. Το μοναστήρι πλην του ναού διέθετε ελάχιστα κελλιά, μαγειρείο και δεξαμενή. Η άνοδος γινόταν με κρεμαστή ξύλινη σκάλα.

Στον ίδιο βράχο και λίγο πιο κάτω από την Ιερά Μονή Παντοκράτορος υπήρχε και η Ιερά Μονή Αγίου Δημητρίου.