Μνήμη των Οσίων Κτιτόρων της Μονής Βαρλαάμ

Οἱ κτί­το­ρες τῆς Μο­νῆς Βαρ­λα­άμ, πού τιμῶνται σήμερα εἶναι οἱ Γι­αν­νι­ῶ­τες ἀ­δελ­φοί ἱ­ε­ρο­μό­να­χοι Θε­ο­φά­νης (+ 17 Μα­ΐ­ου 1544) καί Νε­κτά­ριος (+ 7 Ἀ­πρ. 1550) οἱ Ἀ­ψα­ρά­δες.

Οἱ ἴ­διοι οἱ κτί­το­ρες στά αὐ­το­βι­ο­γρα­φι­κά τους κεί­με­να (αὐ­το­βι­ο­γρα­φί­α, δι­α­θη­κῶ­ο γράμ­μα τοῦ ἔ­τους 1541/42, σύγ­χρο­νες ἐν­θυ­μή­σεις τους στόν κώδ. 127 Μ. Βαρ­λα­άμ), δί­νουν δι­α­φω­τι­στι­κές πλη­ρο­φο­ρί­ες καί εἰ­δή­σεις γιά τή ζω­ή καί τό ἔρ­γο τους, καί ἰ­δι­αί­τε­ρα γιά τήν οἰ­κο­δο­μι­κή ἀλ­λά καί τήν πνευ­μα­τι­κή τους δρα­στη­ρι­ό­τη­τα πά­νω στούς με­τε­ω­ρί­τι­κους βρά­χους. Πα­ρα­θέ­του­με χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά ἀ­πο­σπά­σμα­τα ἀ­π’ αὐ­τά:

«Μεί­ναν­τες τοί­νυν ἡ­μεῖς ἐν τῷ οἰ­κο­δο­μη­θέν­τι κελ­λί­ῳ τοῦ Τι­μί­ου Προ­δρό­μου χρό­νον μι­κρόν, οὐκ ἦν ἀ­νε­κτόν τῷ πο­νη­ρῷ καί ἀν­θρω­πο­κτό­νῳ δι­α­βό­λῳ ὁ­ρᾶν ἡ­μᾶς κα­τά Θε­όν καί εἰ­ρη­νι­κῶς ζῶν­τας… Τοῦ­το οὖν ἐν­θυ­μη­θέν­τες, ἀ­παί­ρο­μεν τῆς πα­τρί­δος ἡ­μῶν καί πα­ρα­γε­νό­με­νοι ἐν τῷ θεί­ῳ να­ῷ τοῦ Με­τε­ώ­ρου τό­πον ἡ­συ­χί­ας καί αὖ­θις ᾐ­τή­σα­μεν. Ἐ­δό­θη δέ ἡ­μῖν τό ἡ­συ­χα­στή­ριον, ἤ­τοι ὁ στύ­λος τοῦ ἱ­ε­ροῦ Προ­δρό­μου πα­ρά τῶν τό­τε πα­τέ­ρων, ἐν ᾦ καί ἀ­να­βάν­τες καί ἐ­πί ἑ­πτά ὅ­λοις ἔ­τε­σιν οἱ δύ­ο μό­νοι ἐ­κεῖ­σε δι­α­πε­ρά­σαν­τες, πά­λιν δι­ε­σκε­ψά­με­θα κα­τελ­θεῖν ἐκ τού­του καί ἄλ­λο­θέν πο­θεν οἰ­κῆ­σαι. Ἐ­στε­νω­μέ­νος ἦν γάρ πά­νυ ὁ τοῦ ἱ­ε­ροῦ Προ­δρό­μου στύ­λος καί ἄλ­λως διά τήν ὑ­πο­κά­τω τῶν πα­ρα­βαλ­λόν­των σύγ­χυ­σιν˙ οὐ μήν ἀλ­λά καί οἱ πε­ρι­ερ­χό­με­νοι ἀ­έ­ρες αὐ­τῷ, βλα­πτι­κοί τε καί νο­σώ­δεις ὄν­τες, οὐκ εἴ­ων ἡ­μᾶς ἐ­κεῖ­σε διά­γειν καί πα­ροι­κεῖν. Διό καί εὑ­ρόν­τες τόν πλα­τύν καί εὐ­ά­ε­ρον καί ἡ­συ­χα­στι­κόν λί­θον εὐ­ρύ­χω­ρόν τε καί ἀ­ρε­στόν ἡ­μῖν πρός πα­ροί­κη­σιν ὄν­τα, ὅ­στις καί Βαρ­λα­άμ ἐ­κα­λεῖ­το, πα­ρά τι­νος μο­να­χοῦ Βαρ­λα­άμ, οἰ­κή­σαν­τος ἐν αὐ­τῷ πά­λαι, τήν ἐ­πω­νυ­μί­αν λα­βόν­τα, καί ἄ­οι­κον τῇ πο­λυ­ε­τί­ᾳ ὄν­τα καί ἔ­ρη­μον παν­τε­λῶς ὡς οἰ­κό­πε­δον, ἠρ­ξά­με­θα κα­τά τό ..... [7026-5509/8 = 1517/18] ἔ­τος ἀ­να­νε­οῦν καί οἰ­κο­δο­μεῖν αὐ­τόν πρός κα­τοί­κη­σιν, μή­τε κλί­μα­κα ἔ­χον­τα τό πρό­τε­ρον, μή­τε ἄλ­λην οἰ­κο­δο­μί­α, εἰ­μή μό­νον ση­μεῖ­ά τι­να κτι­σμά­των καί οἰ­κο­δο­μῶν πα­λαι­ῶν καί μέ­ρος τι ἐκ τοῦ βή­μα­τος τοῦ να­οῦ. Οὐ­δέ γάρ ἦν τις ἐν τοῖς εὑ­ρι­σκο­μέ­νοις τῆς σκή­τε­ως μο­να­χοῖς ἤ καί τοῖς πλη­σί­ον κο­σμι­κοῖς, ὅ­στις ἐ­νε­θυ­μεῖ­το ἐν τού­τῳ τι­νά κα­τοι­κή­σαν­τα. Καί δή κό­πον καί πό­νον βα­λόν­τες… πάν­τα ἐξ οἰ­κεί­ων κό­πων καί ἀ­να­λω­μά­των ἡ­μῶν, καί πρῶ­τον Θε­οῦ συ­νάρ­σει ἀ­νε­και­νί­σα­μεν ἐκ μέ­ρους τόν να­όν τῶν με­γά­λων Τρι­ῶν Ἱ­ε­ραρ­χῶν… Ἐ­πεί δέ Θε­οῦ συ­νερ­γί­ᾳ καί χά­ρι­τι καί πλεί­ο­νες τῶν ἀ­δελ­φῶν ὕ­στε­ρον συ­νει­σῆλ­θον ἕ­ως τρι­ά­κον­τα καί εἰς αὔ­ξη­σιν τά τοῦ ἡ­συ­χα­στη­ρί­ου ἐ­φέ­ρε­το, δεῖν ᾠ­ή­θη­μεν καί να­όν ἀ­νοι­κο­δο­μῆ­σαι ἐ­παρ­κοῦν­τα εὐ­τά­κτως εἰς τήν τῶν πλει­ό­νων ἀ­δελ­φῶν ἀ­νά­παυ­σιν. Καί με­τά σπου­δῆς καί προ­θυ­μί­ας πάν­τες οἱ πε­ρί ἡ­μᾶς ἀ­δελ­φοί πλεῖ­στα κε­κο­πι­α­κόν­τες σύν ἡ­μῖν ὁ­λο­ψύ­χως, τόν μέ­γαν του­το­νί να­όν πε­ποι­ή­κα­μεν, τι­μη­θέν­τα ἐ­π’ ὀ­νό­μα­τι τῶν Ἁ­γί­ων Πάν­των.Ἔ­κτι­σται δέ καί τε­τέ­λε­σται κα­τά τό .... [7050-5509/8 = 1541/42] ἔ­τος, διά ἡ­με­ρῶν εἴ­κο­σιν ὅ­σον τά­χος ἐκ βά­θρων…» (αὐ­το­βι­ο­γρα­φί­α).

Στό δι­α­θη­κῶ­ο γράμ­μα τους (1541/42) ἐ­ξάλ­λου ση­μει­ώ­νουν τά ἑ­ξῆς:

«Ἔν­θεν τῇ βου­λῇ καί γνώ­μῃ τοῦ πα­νι­ε­ρω­τά­του Λα­ρί­σης καί τοῦ τό­τε ὁ­σι­ω­τά­του κα­θη­γου­μέ­νου τῆς σε­βα­σμί­ας καί βα­σι­λι­κῆς μο­νῆς τοῦ Με­τε­ώ­ρου τόν τοῦ Βαρ­λα­άμ λί­θον ἐ­λά­βο­μεν καί κα­τά δε­σπο­τεί­αν ἔ­χειν τοῦ­τον συ­νε­χω­ρή­θη­μεν.

Ἐ­πεί δέ καί πρό­τε­ρον κἀν τού­τῳ σε­βά­σμιος να­ός ᾠ­κο­δό­μη­το, ἐ­πί τῷ τῶν ἁ­γί­ων με­γά­λων δι­δα­σκά­λων καί ἱ­ε­ραρ­χῶν Βα­σι­λεί­ου, Γρη­γο­ρί­ου καί Χρυ­σο­στό­μου ὀ­νό­μα­τι τι­μώ­με­νος, τῇ πο­λυ­ε­τί­ᾳ δέ φθα­ρείς ἤ­δη καί τῇ τῶν ἀν­θρώ­πων ἐ­ρη­μώ­σει ἤ­δη καί τῇ τῶν ἀν­θρώ­πων ἐ­ρη­μώ­σει παν­τε­λεῖ ἀ­φα­νι­σμῷ ἐκ­δο­θείς, ὡς ἴ­χνος καί μό­νον ἐκ τού­του σώ­ζε­σθαι, καί ἀ­νε­κτί­σα­μεν πρός τό βέλ­τιον. Ἐ­βου­λό­με­θα δέ ποι­ῆ­σαι καί εἰς κρεῖτ­τον κάλ­λος καί σχῆ­μα καί μέ­γε­θος, διά δέ τόν τῶν κρα­τούν­των φό­βον οὐκ ἐ­τολ­μή­σα­μεν τό πα­ρά­παν αὐ­ξῆ­σαι τό σύ­νο­λον.

Συ­νέ­βη γάρ τό­τε ἐν τοῖς και­ροῖς ἐ­κεί­νοις ὁ­ρι­σμός ἐ­ξελ­θεῖν ὑ­πό τοῦ σουλ­τά­νου, ἵ­να τά και­νούρ­για ὅ­λα χαλ­νοῦ­σιν ὅ­σα τε ἀ­να­και­νί­σθη­σαν νε­ω­στί ἐ­πί ταῖς τῶν χρι­στια­νῶν ἐκ­κλη­σί­αις, καί διά τού­του τοῦ φό­βου οὐκ ἐ­ποι­ή­σα­μεν αὐ­τόν κα­θώ­σπερ ἡ ἔ­φε­σις καί ἡ βου­λή ἡ­μῶν ἦ­τον, ἀλ­λά μι­κρό τι μο­νύ­δριον χά­ριν τοῦ χάλ­λειν καί ἐ­κτε­λεῖν τάς ἀ­κο­λου­θί­ας ἡ­μῶν. Ἐν τού­τῳ δέ τῷ ῥη­θέν­τι να­ῷ οὐκ ὀ­λί­γῳ και­ρῷ δι­α­τρί­ψαν­τες, εἶ­τα Θε­οῦ συ­νάρ­σει καί ἕ­τε­ρον ἐκ βά­θρων ἐ­γε­ρεῖν ἐ­βου­λή­θη­μεν˙ ὅν καί ἀ­νη­γεί­ρα­μεν διά δύ­ο τρούλ­λων σταυ­ρο­θό­λιν ὡ­ραῖ­ον καί ποι­κι­λό­τα­τον, κό­πους τε καί ἱ­δρῶ­τας καί ἐ­ξό­δους ἐν τού­τῳ οὐ τούς τυ­χόν­τας ἐν­δει­ξάν­τες. Συ­ναν­τι­λαμ­βα­νο­μέ­νου δέ ἡ­μῖν καί τοῦ τά πάν­τα τε­λει­οῦν­τος παν­το­δυ­νά­μου Θε­οῦ, ἐν τού­τῳ καί κέλ­λας ἐ­πή­ξα­μεν πρός ἀ­νά­παυ­σιν τῶν ἐ­να­σκου­μέ­νων μο­να­χῶν καί τῶν ἄλ­λων πως πα­ρα­τυγ­χα­νόν­των, καί λοι­πάς οἰ­κο­δο­μάς καί ἀ­να­κτί­σεις ἐ­βελ­τι­ώ­σα­μεν. Ἔ­τι δέ καί σκεύ­η καί βι­βλί­α καί ἱ­ε­ρά παν­τοῖ­α καί ἱ­ε­ρέ­ων καί δι­α­κό­νων ἀλ­λα­γάς κα­τε­πλου­τή­σα­μεν αὐ­τήν εἰς αἶ­νον καί δό­ξαν Θε­οῦ.

Πρός τοῖς δέ καί κτή­μα­τα παν­τοῖ­α, ἀμ­πε­λῶ­νάς τε καί ἀ­γρούς, κή­πους τε καί πα­ρα­δεί­σους καί με­τό­χια καί μύ­λω­νας καί ἐ­λαι­ῶ­νας δι­α­φό­ρους… ἐν αὐ­τῇ ἀ­φι­ε­ρώ­σα­μεν… Εἶ­τα κα­τε­στή­σα­μεν ταύ­την κοι­νό­βιον εἰ­λι­κρι­νές τε καί ἄ­δο­λον εἶ­ναί τε ὁ­μοῦ καί ὀ­νο­μά­ζε­σθαι καί πράτ­τειν τε καί φυ­λάτ­τειν πάν­τα τά νό­μι­μα αὐ­τοῦ…».

Οἱ αὐ­τά­δελ­φοι Ἀ­ψα­ρά­δες ἤ Ἀ­ψα­ρά­τες κα­τά­γον­ταν ἀ­πό πα­λαι­ά καί ἐ­πι­φα­νή βυ­ζαν­τι­νή οἰ­κο­γέ­νεια καί δι­έ­θε­ται με­γά­λη χρη­μα­τι­κή καί κτη­μα­τι­κή πε­ρι­ου­σί­α. Οἱ γο­νεῖς τους πέ­θα­ναν καί οἱ δύ­ο ὡς μο­να­χοί, μέ τά ὀ­νό­μα­τα Κα­τα­φυ­γή (+ 1506), Νο­εμ. 7) καί Ἰ­ώβ (+ 1523/24). Μο­να­χές ἐ­πί­σης ἦ­σαν καί οἱ τρεῖς ἀ­δελ­φές τους, ἡ Ἀ­θα­να­σί­α (+ 11 Νο­εμ. 1512), ἡ Εὐ­γε­νί­α (+ 1513/14) καί μί­α τρί­τη τῆς ὁ­ποί­ας δέν πα­ρα­δί­δε­ται τό ὄ­νο­μα.

Γιά τίς ἀ­δελ­φές καί τούς γο­νεῖς τους οἱ ἱ­ε­ρο­μό­να­χοι Νε­κτά­ριος καί Θε­ο­φά­νης ἀ­νή­γει­ραν μο­να­στι­κό ἡ­συ­χα­στή­ριο κον­τά στή Μο­νή Προ­δρό­μου στό νη­σί τῶν Ἰ­ω­αν­νί­νων: «Με­τά τοῦ­το καί τό πλη­σί­ον τοῦ χω­ρί­ου κελ­λί­ον ἐ­κτί­σθη πα­ρ’ ἡ­μῶν, εἰς ὅ­περ αἱ κα­τά σάρ­κα καί κα­τά πνεῦ­μα ἡ­μῶν ἀ­δελ­φαί κα­τῴ­κουν, τόν μο­νή­ρη βί­ον προ­ε­λό­με­ναι˙ τρεῖς γάρ ἦ­σαν αὗ­ται καί σύν αὐ­ταῖς καί ὁ πα­τήρ καί ἡ μή­τηρ ἡ­μῶν, τῷ ἱ­ε­ρῷ καί οὗ­τοι τῶν μο­να­χῶν σχή­μα­τι τε­λει­ω­θέν­τες» (αὐ­το­βι­ο­γρα­φί­α).

Ἐν­δι­α­φέ­ρον­τα κεί­με­να καί ἄλ­λα στοι­χεῖ­α γιά τή ζω­ή καί τή δρά­ση τῶν αὐ­τα­δέλ­φων ἱ­ε­ρο­μο­νά­χων πε­ρι­έ­χουν τά χει­ρό­γρα­φα τῆς Μ. Βαρ­λα­άμ 127, 134, 180, 275 καί 281, κα­θώς καί τό χει­ρό­γρα­φο 172 τῆς Μο­νῆς Παν­τε­λε­ή­μο­νος τοῦ Ἁ­γί­ου Ὄ­ρους, πού ἀ­νῆ­κε ἄλ­λο­τε στή με­τε­ω­ρι­κή Μο­νή Βαρ­λα­άμ.